O ENSAIO

Esta é a derradeira faceta de Ricardo Carvalho Calero como escritor, a do investigador incansábel en cuestións lingüísticas e literarias. Tan importante é o seu labor como estudoso, que chegou a eclipsar a súa produción literaria.

Comeza o seu traballo como ensaísta moi novo, na época de preguerra, colaborando na revista "Nós", en que facía reseñas de obras literarias (por exemplo: "Ollada encol da poesía galega" no ano 1934). Xa na época de posguerra, comeza a plublicar os seus estudos como libros.

1. Comezando cos ensaios literarios, vai publicar obras en que analiza a historia da literatura galega e as grandes figuras do noso sistema literario:
   - En 1955 vai publicar Sete poetas galegos en que fai un estudo da poesía galega dende o século XIX a partir de sete figuras literarias (Rosalía, Pondal, Curros, Noriega Varela, Manuel Antonio, Amado Carballo e Cabanillas).
   - Na súa tese de doutoramento, escrita en español, fará un estudo de autores de poesía e de narrativa: Figuras de la literatura gallega.
   - Mais a investigación literaria de máis importancia é a Historia da literatura galega contemporánea (1963), en que vai incluír todos os autores e obras dende 1808 até a súa época, constituíndo un traballo minucioso e moi completo, até o punto de que foi a historia literaria de referencia durante moito tempo (e, en certos aspectos, aínda o é).
   - De moita importancia, é a obra Estudos rosalianos (1979), en que ofrece unha visión da vida e obra de Rosalía de Castro tratando de tirar por terra os tópicos creados sobre esta autora.
   - En 1984 vai publicar a obra Letras galegas, en que recolle artigos sobre autores galegos e sobre movementos literarios.
   - Outra obra moi importante, que reflicte o seu interese pola figura de Castelao, é Escritos sobre Castelao, do ano 1989.
   
2. Canto aos estudos de tipo lingüístico, inclúen traballos lexicográficos, dialectais, normativos...
   - A obra máis importante neste ámbito é a Gramática elemental del gallego común (1966), escrita en castelán, mais que ofrece unha completa descrición de todos aspectos lingüísticos e pode considerarse a primeira gramática "seria" da lingua galega.
   - Da súa autoría son os manuais de aprendizaxe da lingua Gallego 1, 2 e 3, en que ademais de ofrecer unha descrición da lingua, intenta establecer un padrón lingüístico.
   - Seguindo esta liña de tentar crear unha norma, Carvalho prepara as Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego.
   - En 1981 vai publicar Problemas da lingua galega, en que abandona a súa proposta normativa e declara o seu posicionamento reintegracionista. Ao mesmo tempo, realiza unha descrición da problemática normativa da lingua.
   - Moi interesante resulta a colección de artigos Do galego e da Galiza, que recolle textos publicados en "La voz de Galicia" sobre cuestións lingüísticas.
   
3. Noutros textos atoparemos investigacións máis amplas, incluíndo temas de lingua e de literatura. Nesta liña, en 1971 vai ver a luz Sobre lingua e literatura galega, obra miscelánea que recolle cuestións filolóxicas en xeral.

Carvalho Calero, autor de relatos

Na compilación Narrativa completa (Ediciós do Castro, 1984), ademais dunha nova edición de A gente da Barreira correxida ortograficamente, imos atopar os relatos escritos polo profesor ferrolán ao longo da súa vida:

1. "Os señores da Pena": Tanto polo tema como pola estrutura formal, recorda claramente á novela A gente da Barreira.
   As dúas son novelas cun protagonista grupal, e constitúen un retrato da sociedade fidalga e campesiña do rural galego decimonónico.
   De todas formas, neste relato, máis esquemático e conciso, o peso da historia será moito menor; aínda que as dúas obras teñen en común o remate pesimista (que as afasta de Otero).
2. "O lar de Clara": Se "Os señores da Pena" podía ligarse con A gente da Barreira, este relato estará vinculado estruturalmente coa outra novela do autor, Scórpio.
   Esta narración conta a historia dunha familia ferrolá, sendo patentes as pegadas de tipo autobiográfico (narrador en primeira persoa e recreación da infancia e das vivenzas en Ferrol do autor).
3. "As pitas baixo a chúvia" (Lar, 1952): Relato en primeira persoa que, novamente, vai describir a infancia do propio Carvalho. Como xa sinalamos con anterioridade, a temática biográfica será unha constante en toda a produción do autor.
   
4. "Os tumbos" (Alba, 1950): De novo, temos un texto escrito en primeira persoa e baseado nunha experiencia persoal do propio escritor.
   
5. "A cegoña" (Vida Gallega, 1957): Neste relato aparece outra das constantes da obra de Carvalho Calero, o mundo da mitoloxía, en concreto da mitoloxía xermánica.
   Nesta obra, o autor bota man da terceira persoa e utiliza un ton que recorda ao dos contos infantís, incluíndo o misterio e o exotismo.
   
6. "Aos amores serodios" (Grial, 1979): É o máis logrado dos relatos do autor, cunha trama máis complexa e unha técnica totalmente anovadora.
   Xa no título observamos o tema do conto, o amor dun vello por unha rapaza moito máis nova. Este tema lévanos inmediatamente a establecer un elo con Os vellos non deben de namorarse, obra dramática de Castelao.
   
7. Por último, no ano 1985, baixo o pseudónimo de Namiq Ziyá, vai publicar un pequeno relato titulado "Provérbios otomanos: De Selim a Solimán". Nesta narración, vanse unir ficción e historia, como xa viña acontecendo nas novelas longas do autor.

O novelista

Como escritor de novelas en galego, Carvalho Calero é autor de dúas obras moi diferentes e moi distantes no tempo.

A primeira das novelas, A gente da Barreira (1951), é a primeira novela publicada na Galiza despois do parón editorial da Guerra Civil. Con esta obra, Carvalho obtivo o premio convocado en 1950 pola editorial "Bibliófilos Gallegos".

Tematicamente, é unha novela que recrea o mundo da fidalguía rural galega do século XIX e todo o que a rodea. Por tanto, podemos establecer unha relación desta obra co mundo narrativo de Otero Pedrayo, nomeadamente con Os camiños da vida (relación que foi sempre negada polo escritor).

Carvalho tenta, pois, establecer unha ponte de unión coa narrativa de "Nós" e inserir a súa obra dentro da tradición literaria galega.

Estrutural e formalmente, A gente segue o modelo narrativo doutro autor de Nós, Castelao, cunha escrita concisa que recorda a Os dous de sempre.

A segunda e derradeira novela do profesor, Scórpio (1987) constitúe un auténtico retrato da vida estudantil compostelá e da axitación política da época reflectida (dende o ano 1910 até a Guerra Civil).

Mentres que A gente era unha novela cun protagonismo social ou de grupo, en Scórpio temos un protagonista individual, que será retratado a través de múltiples olladas.

Dunha novela profundamente realista, pasamos a unha outra obra de corte modernista, marcada pola polifonía de voces narrativas e pola ousadía estrutural.

O teatro

O profesor ferrolán dedicouse á escrita dramática ao longo de toda a súa vida e, desta maneira, na colectánea Teatro Completo (1982) aparecen obras escritas entre 1935-80. De feito, os primeiros ensaios como creador do mozo Carvalho Calero foron textos dramáticos.
Nesta recolleita dramática atopamos as oito pezas de teatro do autor : O fillo, Isabel, A sombra de Orfeu, A farsa das zocas, A arbre, O auto do prisioneiro, O redondel e Os xefes.
Nelas mistúranse diversas temáticas, dende o tema popular ao político; e diversas liñas estéticas: simbolismo, expresionismo ou popularismo.
De todas elas, destaca a liña expresionista, seguindo a Bertolt Brecht. Carvalho Calero escribe dramas psicolóxicos, con temas como o amor, a sexualidade, a maternidade ou o poder.
Como acontecía coa poesía, nestas obras atoparemos fortes pegadas culturalistas e das diferentes mitoloxías (bíblica, clásica, xermánica ou artúrica).
Por último debemos destacar que o autor non se limitou á escrita de obras de teatro, Carvalho foi lector asiduo, espectador, actor, investigador, director, editor, historiador, conferencista, xuri, e autor.
Por tanto, non podemos afirmar con claridade que o profesor fose un "home de teatro", mais é certo que era un gran coñecedor do xénero en todas as súas facetas.

Carvalho Calero poeta

A case totalidade da obra poética do profesor Carvalho Calero está recollida en dúas obras: Pretérito Imperfeito e Futuro Condicional.
Nestes dous volumes vaise incluír a poesía do autor escrita até a década dos 80, xa que despois desta data publicará outros dous poemarios: Cantigas de amigo e outros poemas (1980-85) e Reticências (1986-89).
Carvalho Calero inicia o seu labor poético na xuventude. Así, xa na época de preguerra se dedicaba á escrita de poesía. Este feito, a escrita durante tantos anos, fará moi variada a súa poética no referente á temática e ás formas.
Ao igual que outros autores galegos da época, comezou a publicar poesía escrita en castelán. Desta maneira, en 1928 publica Trinitarias, obra que reflicte a súa experiencia xuvenil compostelá.
Neste poemario aprézase a ampla formación do poeta (a pesar de ser case un adolescente), con pegadas do Romantismo e do Modernismo de Rubén Darío.
Tamén en castelán está escrito La soledad confusa e outros poemas que non chegou a dar á luz pública.
O seu labor poético en galego iníciase tamén na preguerra, coa publicación de Vieiros (1931) e logo de O silenzo axionllado (1934).
Cronoloxicamente, as dúas obras foron publicadas na época das vangardas, mais Carvalho non é un poeta vangardista estrictamente falando. Aínda así, vai recoller elementos vangardistas dos diferentes ismos: creacionismo, hilozoísmo e neotrobadorismo.
Estes aspectos vangardistas aparecerán misturados con outros elementos biográficos (moi frecuentes en toda a súa obra) e intimistas.
Despois do paréntese que supuxo a Guerra Civil para a publicación literaria, Carvalho Calero unirase ao grupo de intelectuais reunidos arredor da Editorial Galaxia, e participará na recuperación cultural e literaria na Galiza.
En 1950 aparece na colección Benito Soto o poemario Anjo de Terra, ao que seguirán Poemas pendurados dun cabelo (1952) e Saltério de Fingoy (1961).
Estas obras, unidas ás dúas nomeadas anteriormente, conforman a compilación poética que é Pretérito Imperfeito.
Nestes tres últimos libros, o autor afonda na liña intimista, xa iniciada na preguerra, e no autobiografismo. A isto vai unir un forte existencialismo e unha forma sumamente coidada.
En todas estas obras, podemos aprezar a presenza do ton meditativo e de aspectos culturalistas, que fan as súas composicións moi eruditas (en contraposición coa poesía social e combativa que triunfaba na época).
Este culturalismo vaise observar na presenza do mundo clásico, coa mitoloxía grega e latina; do mundo celta; e doutras mitoloxías centroeuropeas.
Así, podemos concluír que a obra poética do profesor ferrolán caracterízase polo clasicismo temático, a densidade de contido, o intelectualismo e unha forte tensión formal; sendo moi frecuente a temática amorosa, tocando en moitos casos co erotismo, que se convirte en centro da reflexión do eu lírico.

Biografía

Ricardo Leopoldo Ángel José Gerardo Carvalho Calero naceu o ano 1910 en Ferrol, nesta cidade foi onde comezou a escribir (con só doce anos) e a publicar os seus primeiros versos.
Tamén en Ferrol levou a cabo os seus estudos de bacharelato, e transladouse a Compostela para estudar Dereito e Filosofía e Letras (1926-32) e cumprir co servicio militar. Aquí entrou en contacto co galeguismo e cos movementos culturais da altura, nomeadamente co Seminario de Estudos Galegos.
En Compostela inicia unha activa militancia política, integrándose no movemento nacionalista e tomando parte no activismo estudantil da época da República. Así, participara activamente na fundación do Partido Galeguista.
Carvalho Calero escribiu nestes anos na maioría das revistas galeguistas. Así: A Nosa Terra, Nós, Guión, Galiza, Resol, Universitarios, Papel de Color... ao tempo que compoñía e publicaba os seus primeiros poemarios (o primeiro deles en español, e os seguintes xa en lingua galega).
Será no ano 1932 cando gañe mediante oposición unha praza de funcionario da administración municipal que o levará de novo a Ferrol.
O golpe militar sorprendeuno en Madrid ( a onde acudira a unha nova oposición) e Carvalho posicionouse, como non podía ser doutra maneira, no bando constitucional, entrando en combate como miliciano.
Unha vez terminado o conflito armado, foi condenado por separatista e recluído no cárcere de Xaén.
En 1941 o escritor regresou á súa cidade con liberdade condicional, mais imposibilitado paea realizar o seu labor como funcionario. Isto lévao a buscar traballo no ensino privado (entre 1950 e 1965 no Colexio Fingoi de Lugo), restablecendo os contactos cos galeguistas que ficaran no país.
Paralelamente ao seu labor docente, desenvolveu nestes anos un importantísimo traballo investigador.
Dous anos máis tarde gañou un posto de traballo no colexio Rosalía de Castro, de Santiago. Por fin, en 1972 foi nomeado titular da cátedra de Lingüística e Literatura Galega da univerisade compostelana, convertíndose no primeiro catedrático do mundo da filoloxía galega.
Os estudos de Carvalho dedicáronse por igual á lingua e á literatura, destacando sempre nos dous campos.
Recollendo a herdanza dos autores do Primeiro Renacemento e os traballos do profesor Rodrigues Lapa, Carvalho Calero, preocupado pola coherencia histórico-lingüística do galego, defendeu as posicións etimoloxistas, que terán continuidade no movimento reintegracionista, feito que lle custaría ser marxinado nos últimos anos da súa vida. Así mesmo, desenvolvería un amplo labor como editor dos clásicos.
Ademais da súa ampla obra ensaística, cultivou a poesía, o teatro e a narrativa.
Membro da Real Academia Galega desde 1958, faleceu en Compostela no ano 1990.

Regreso con novas

Un saúdo a todo o público de POEXO.

Despois de arduas e intensas deliberacións, por fin decidimos o tema do noso blogo.
A partir de hoxe dedicarémonos a describir a vida, obra e miragres (pois estamos convencidos que tamén fixo algún) do excelso galego don Ricardo Carvalho Calero.

Por tanto, incluiremos varios comentarios sobre a súa figura e animamos a todo o mundo a participar no noso blogo e a facer os engadidos que consideren necesarios.